Mới qua hai năm (2012- 2014), Bảo tàng tư nhân Đồng Quê ở thôn Bỉnh Di, xã Giao Thịnh (Giao Thủy, Nam Định) đã chính thức đi vào hoạt động, lan tỏa đến mọi miền đất nước với hàng trăm lượt khách đến tham quan mỗi ngày và đều có cảm nhận sâu sắc. Bởi nơi đây đang lưu giữ hồn quê Việt với hàng nghìn hiện vật gắn liền với đời sống, sinh hoạt của nông dân, nông thôn vùng quê Bắc bộ qua các thời kỳ.

Tọa lạc trên khu đất rộng hơn 6.000m², bảo tàng tư nhân Đồng Quê có năm ngôi nhà tiêu biểu cho vùng đồng quê Bắc bộ xưa và nay.

Ngôi nhà thứ nhất tượng trưng cho tầng lớp nông dân nghèo thời xưa : tường đất, mái rạ, trước nhà có mảnh vườn nhỏ, được trồng hai cây cau như hai cây cột để buộc dây phơi quần áo.Tiếp theo là nhà gỗ, mái lợp bổi của tầng lớp trung nông; nhà xây, mái lợp ngói nam của tầng lớp địa chủ; nhà gác tường lợp ngói tây tiêu biểu cho nhà nông thôn Bắc bộ trong những năm 60 - 80 của thế kỷ 20. Đây là những nếp nhà cũ có tuổi từ 70 đến 100 năm, được bà Khiếu mua về và dựng lại nguyên bản. Trong bốn căn nhà đó đều bài trí đồ đạc, dụng cụ sinh hoạt nguyên bản.

Điểm nhấn của bảo tàng là ngôi nhà thứ năm xây bốn tầng kiên cố, hiện đại. Ở tầng hai trưng bày hàng nghìn hiện vật với nhiều chủng loại từ cổ chí kim, đặc trưng cho vùng Bắc bộ bao gồm công cụ lao động trong sản xuất nông nghiệp, nghề biển, nghề muối; dụng cụ sinh hoạt, đồ dùng. Có khoảng 700 chiếc nồi, mâm, chậu, sanh đồng; hơn 100 chiếc đèn dầu; hơn một tạ tiền xu các loại, 2kg tiền giấy Đông Dương… Đó là 16 hiện vật cổ (mâm đồng, bàn xoay lễ, chiêng đồng, cối giã gạo, cày bừa, hái gặt lúa…). Các hiện vật đều có hồ sơ, mang giá trị lịch sử và qua đó ta có thể hình dung được cuộc sống vương giả của lớp quan lại, địa chủ; đời sống bình dị của người lao động thời phong kiến.

Tầng ba là thư viện với hơn hai nghìn đầu sách có giá trị nghiên cứu, đáp ứng nhu cầu đọc của nhiều đối tượng. Tầng bốn là nơi tổ chức hội nghị, hội thảo khuyến nông, sinh hoạt văn hóa văn nghệ. Chính giữa tầng một của ngôi nhà trung tâm là khối tượng đồng bao gồm hình tượng Bác Hồ đang chỉ tay vào bản đồ Việt Nam đúc nổi trên lá quân kỳ “Quyết chiến - Quyết thắng” như nhắc nhở chúng ta “Bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ thiêng liêng của Tổ quốc”. Hiện vật ở tầng một bố trí tương đối độc lập chia thành ba chủ đề chính: Trường Sơn - Trường Sa - Công binh và biên giới gắn với cuộc đời quân ngũ của Thiếu tướng Hoàng Kiền, người bạn đời của chủ nhân bảo tàng tư nhân Đồng Quê. Phía sau tầng một còn có một căn hầm chữ A nhằm mô tả lại cảnh người dân tránh bom đạn thời chống Mỹ, cũng là nhắc lại những kỷ niệm thời kỳ Thiếu tướng Hoàng Kiền cùng đồng đội trụ bám tuyến đường Trường Sơn trong những năm kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Chủ nhân của bảo tàng Đồng Quê là nhà giáo Ngô Thị Khiếu và chồng là Thiếu tướng Hoàng Kiền. Cả hai người đều sinh ra và lớn lên từ những mái tranh nghèo ở vùng quê Nam Định. Cả hai người đều ham đọc sách, đi đâu gặp sách hay là mua. Đến nay, ông bà đã sưu tầm được nhiều loại sách, báo quý với số lượng khá lớn. Họ cùng nảy ra ý tưởng lập một thư viện. Nhớ lại thời ở nhà mái rạ, có cây cau, chum nước bên hè, họ có thêm ý định sưu tầm một số nông cụ, đồ dùng đã gắn bó với mình từ lúc ấu thơ đến tuổi trưởng thành mang về đặt quanh nhà làm kỷ niệm.

Năm 2009, hai ông bà được xã Giao Thịnh mời về dự lễ khánh thành trường mầm non. Tìm hiểu cơ ngơi nhà trường thấy trường thiếu thốn quá mà nhà mình đầy sách. Bà mong làm một thư viện nhỏ và trưng bày những hiện vật đồng quê mà gia đình sưu tầm được, để bà con và học sinh đến tham quan, đọc sách.

Hiểu rõ tấm lòng chân thành của cô giáo, xã Giao Thịnh cho bà thuê hơn 6000m² đất trống cạnh trường mầm non. Ngày 15-3-2011, dự án xây dựng bảo tàng tư nhân Đồng Quê được khởi công với dự định làm những ngôi nhà đơn sơ, dân dã. Trong quá trình xây dựng, được sự cổ vũ, động viên và hỗ trợ kinh phí, công sức của anh em, con cháu hai bên gia đình, của chính quyền địa phương, bà con làng xã, bạn bè thân thiết, dự án được xây dựng quy mô lớn như hiện nay, với tổng vốn đầu tư hơn năm tỷ đồng, trong đó bạn bè ủng hộ hơn một tỷ đồng.

Khi đến thăm và thưa chuyện với Giáo sư - Anh hùng Lao động Vũ Khiêu, ông bà được giáo sư ủng hộ, tặng đôi câu đối: “Giữ lấy tinh hoa từ thuở trước để cho con cháu mãi sau này”.

Cảm kích trước sự khích lệ của giáo sư Vũ Khiêu, nhà giáo Ngô Thị Khiếu vẫn dành hết trí, lực cho công việc với mong muốn bảo tàng Đồng Quê ngày một phát triển để lưu giữ hồn quê Việt Nam, làm phong phú thêm tâm hồn con người./.